De wond van de zoon
Deze tekst is ontstaan uit mijn werk als Artist of Change. Uit ontmoetingen met mensen die op het punt stonden te breken door verlies, ziekte, verraad of ‘pijn die nog geen woorden kent’. In die gesprekken, rituelen en verhalen ontdekte ik steeds hetzelfde patroon:
dat heling niet begint bij vertrouwen, maar bij het verraad dat ons wakker schudt.
De Wond van de Zoon is een van die verhalen. Gemaakt van echte mensen, echte breuken en de poëzie die daaruit voortkwam. Het is onderdeel van een nieuw lesprogramma dat binnenkort verschijnt: ‘De Schaduw van de Liefde’.
De Wond van de Zoon — over vaders, verraad en wedergeboorte
Een vader leerde zijn zoontje minder bang te zijn en meer moed te hebben door hem de trap af te laten springen. Hij zette zijn zoontje op de tweede trede en zei: “Spring, dan vang ik je op.” En de jongen sprong.
Toen zette de vader hem op de derde trede en zei opnieuw: “Spring, dan vang ik je op.” Hoewel de jongen bang was, vertrouwde hij zijn vader, deed wat hem gezegd werd en sprong in zijn armen.
Zo ging het steeds verder, tot de jongen bovenaan de trap stond. Hij sprong, zoals elke keer. Maar dit keer deed de vader een stap achteruit, en de jongen viel plat op zijn gezicht.
Terwijl hij bloedend en huilend opstond, zei de vader: “Dat zal je leren: vertrouw nooit een ander, zelfs niet als het je eigen vader is.”
Deze grap toont ons de breuk van het oer-vertrouwen
In de kindertijd leeft in ons een oer-vertrouwen, de vanzelfsprekende overtuiging dat de wereld goed is. Maar dat vertrouwen breekt vroeg of laat en hoe pijnlijk dat ook is, het verraad betekent ook een stap vooruit: het begin van volwassen bewustzijn.
Om te kunnen overleven, moet het kind-goddelijke deel in ons sterven. Dat pure, onkwetsbare wezen dat dacht dat liefde nooit verdwijnen kon. Hetzelfde kind dat nog in verbinding stond met iets hogers, dat handelde vanuit intern gevoel, puurheid en vanzelfsprekend geloof.
Maar volwassen worden betekent: leren trouw te blijven aan jezelf, én weerbaar te worden tegen het onafwendbare verraad dat ieder mens op zijn pad zal ontmoeten.
De generatie zonder vaders
Vandaag groeit een steeds groter deel van de kinderen op zonder dat beide ouders dagelijks aanwezig zijn.
Volgens de cijfers van het U.S. Census Bureau (2023):
- Er zijn in totaal ongeveer 37 miljoen gezinnen met kinderen onder de 18 jaar in de VS.
- Daarvan zijn 9,8 miljoen éénoudergezinnen.
Dat betekent dat ongeveer 27% van alle gezinnen met kinderen in de Verenigde Staten een éénoudergezin is.
In Nederland geldt het volgende:
- In 2023 woonden ongeveer 781.746 kinderen en jongeren (0-25 jaar) bij één ouder.
- Voor jongeren tot 18 jaar gaat het om iets meer dan 500.000.
- Het aandeel eenoudergezinnen onder alle gezinnen met thuiswonende kinderen is circa 23%.
In Nederland leeft dus ongeveer één op de zes minderjarigen in een eenoudergezin, meestal bij de moeder. In de Verenigde Staten is dat aandeel aanzienlijk hoger:
daar bestaat ongeveer een kwart van alle gezinnen met kinderen uit éénoudergezinnen,
waarvan in tachtig procent de vader niet in huis woont. Dat is 8 van de 10.
Dat betekent niet dat al deze vaders volledig afwezig zijn, maar wel dat het traditionele gezinsverband in korte tijd diepgaand is veranderd. De dagelijkse nabijheid van beide ouders, ooit vanzelfsprekend, is voor veel kinderen geen gegeven meer.
Dat zijn niet enkel cijfers, dat zijn miljoenen jongens (en meisjes natuurlijk, maar we focussen vandaag op de jongens) die opgroeien zonder gids, zonder spiegel, zonder mannelijke aanwezigheid. En miljoenen moeders die, uit pure noodzaak, zowel het vrouwelijke als het mannelijke in zich moeten dragen: de last van twee levens op hun schouders.
Robert Bly noemde dit The Sibling Society, waar broers, zussen en leeftijdgenoten elkaar opvoeden. Een samenleving zonder echte vaders, waar jongeren vooral op elkaar lijken, maar niemand meer wordt ingewijd door vader, of andere mannelijke voorbeelden. Geen rite de passage, geen overlevering van kracht of wijsheid, geen overgang van kind naar man. Want jongens hebben modellen nodig om volwassen te kunnen worden.
In traditionele culturen werden jongens op hun veertiende de natuur in gestuurd, en keren ze terug als man. Een week zonder eten en drinken, voor jezelf zorgen. Loskomen van je moeder is het doel. Ze worden daarna ook als man behandeld. Wij kennen die initiatieriten niet meer.En dus blijven velen steken in het rijk van de puer aeternus, de eeuwige zoon, de dromer die niet durft te landen, maar blijft vliegen. Ze zoeken hun vaders niet meer boven zich, maar naast zich: in idolen, in beelden op beeldschermen, en in elkaar. Ze spiegelen, maar ze stijgen niet.
Zo verliezen we de verticale as, de verbinding tussen hemel en aarde, tussen traditie en toekomst, tussen vaders die leiden en zonen die leren.
Zonder die as rest slechts horizontaal lawaai; meningen, emoties, discussies zonder richting. En diep daaronder het gemis dat nooit uitgesproken wordt: het verlangen naar een stem die zegt, “Spring… en ik vang je op.”
En ja, ik besef goed dat vele moeders keihard hun best doen en de vaderrol overnemen, maar nogmaals, dit stuk gaat over vaders en zonen. De moederrol moet van de moeder blijven, haar taak is niet om ook vader te moeten zijn.
Het goddelijke verraad
De mens wordt pas volwassen, wanneer hij zijn vader nog steeds liefheeft, zelfs nadat deze hem heeft laten vallen. Dat is een diep-gelovige kijk: de christelijke God liet zijn zoon sterven aan het kruis.
Diezelfde God liet Abraham zijn zoon offeren, en eiste van Job dat hij alles opgaf om zijn trouw te bewijzen. Dat is verraad van de vader aan de zoon. God die zijn donkere kant toont, zijn schaduw, zijn onbetrouwbaarheid.
Wij dragen diezelfde schaduw in ons. Of beter gezegd: achter ons. We verbergen er onze angsten en onbegrepen delen, zo diep dat we ze niet meer herkennen. We slepen de schaduw met ons mee, en zetten felle lampen op ons dagelijkse leven. Om maar zo min mogelijk schaduw te hoeven zien.
En wat we niet kunnen dragen, projecteren we op anderen.
What you can’t carry, you marry.
We kiezen partners die precies dat belichamen wat wij in onszelf hebben weggestopt. Daarom zeggen we: “Jij maakt me heel,” omdat het letterlijk zo is, of in ieder geval tijdelijk.
Het gevaar is dat verraad ons verhardt: dat we cynisch worden, boos, of wraakzuchtig. Dan neemt de schaduw ons over en verliezen we onze authenticiteit. Wie verraden is, wil nooit meer naïef zijn, nooit meer die pijn voelen en sluit zich af. Zo groeit het cynisme:
‘het harnas om het gekwetste hart.’
De uitdaging is niet te verharden, maar te blijven voelen. Niet in paranoia te vervallen, en vooral: geen zelfverraad te plegen.
Want als de pijn te groot wordt, keren we ons af van wat ons het meest écht maakt. We stoppen met schrijven, met maken, met liefhebben, met geloven in iets hogers, met het uitvoeren van onze dromen. We doen alsof het allemaal niet anders kan. Zo worden we de Judas van onze eigen ziel.
De poort van de wond
De donkere kant zien, erkennen en integreren, dat is de weg. Een mens die groeit, leeft. En alleen wie open blijft, wie durft lief te hebben én te lijden, wordt een volwaardig mens.
Maar we leven in een wereld die enkel uitersten verdraagt: helden of schurken, goed of kwaad, licht of donker. Onze verhalen in tv series tonen vlakke karakters, waardoor we vergeten dat complexiteit juist menselijk is. Wanneer iemand ons confronteert met onze fouten, gaan we in de verdediging. We liegen, ook tegen onszelf, en bevestigen daarmee precies wat we probeerden te ontkennen.
Onze leiders zijn daar het uiterste voorbeeld van: ze spelen de rol van redder of messias, en geloven in hun eigen leugens. Hun vingerwijzen naar anderen is vaak niets anders dan het ontkennen van hun eigen schaduw. Maar degene die open blijft, die het verraad durft te doorzien en te integreren, wordt beloond. Want het moment waarop vertrouwen breekt is óók de geboorteplek van ziel.
Heling is niet het ongedaan maken van pijn, maar het vinden van betekenis in de breuk.
De wedergeboorte van liefde
Dat is wat De Schaduw van de Liefde ons leert: hoe liefde, schaamte, verlies en trouw aan oude pijn elkaar doordringen, en hoe creatie die scheiding weer heel maakt.
Echte liefde begint niet in vertrouwen, maar in verraad. Niet in Eden, het paradijs, maar erná.
Want zolang we niet verraden zijn, leven we nog in de droom van veiligheid. In het kind dat gelooft dat zijn vader altijd blijft en dat zijn moeder hem nooit loslaten zal.
Maar het moment dat die oerzekerheid breekt, gebeurt iets belangrijks: een initiatie vindt plaats. Een mens wordt geboren.
De goddelijke zoon sterft, de menselijke zoon wordt geboren. En pas wanneer de vrouwelijke kracht in hem ontwaakt, het vermogen tot voelen, rouwen en liefhebben, wordt ook liefde mogelijk.
Daarom ligt in elk verraad de kiem van iets heiligs. Wie het durft aan te kijken zonder wraak of cynisme, ontdekt daar de poort waar het goddelijke zich uitdrukt in het menselijke.
‘Want de wond is de plaats waar de mens wordt geboren’, dat kan elke moeder je vertellen.
En in die wond schuilt, als we durven, de mogelijkheid tot liefde.
We worden pas werkelijk mens wanneer we durven liefhebben ná het verraad,
met open blik, open hart, en de moed om weer te vertrouwen.
Dáár, in die wond, begint de nieuwe wereld.
Erwin Steijlen
Met grote dank voor de inspiratie James Hillman, C. Jung en Robert Bly.
Erwin Steijlen is kunstenaar, componist, dichter, spreker en de maker van SelfSo, een platform voor persoonlijke ontwikkeling en maatschappelijke verandering.
SelfSo biedt een uniek online lesprogramma: De 5 Stappen naar Verandering, dat mensen helpt om in contact te komen met hun authentieke zelf — via kunst, muziek, poëzie en filosofie.
Erwin is ook auteur van verschillende boeken, waaronder Waartijd.
Doe de gratis proefles van ons lesprogramma:
